Basoa

Geldi, geldirik, fenomeno atmosferikoen eraginpean, haiekin nahastu arte. Airean esekita, inolako esfortzurik gabe, gihar bakar bat ere hartu beharrik gabe. Hegan egiteko gai ez den txoria izatea. Hostoa, lur irmoaren konkistarekiko lehen erreakzio handia da, landareen lurraldetzearen emaitza nagusia, aireko bizitzarekiko pasioaren adierazpena.

Hostoen gainean ez dago bakarrik dagokien indibiduoaren bizitza, baita erreinuaren bizitza ere, zeinari adierazpen tipikoena baitzaio, are biosfera osoarena ere. “Bizidunen mundu guztia, dela landareak, dela animaliak, molekularekin eta glukosarekin lotuta mantentzen dituzten loturak eraikitzeko plastoek eguzkiaz hartzen duten energiak eusten eta zurrun baldintzatzen du. Lurraren gaineko bizitza – Bai landare-mundutik autonomoa, bai animalia-munduaren parasitarioa – Posible da hostoetan dauden plasto klorofilikoen existentzia eta operazio-ahalmenagatik. Hostoek bitarteko bakarra ezarri diete bizidun gehienei: atmosfera.

Emanuele Cocciaren Landareen bizitza saiakeraren zatia.

Mizelioa zorupean hazten da baso eremu guztian, eta, agian, baita Behinolako lurpean ere. Mizelio honek harizpi, kordoi eta haril nahasiko anabasa sortzen du, dena korapilatuz bai lurzoruan, bai mendiaren, belarraren eta harrien azpian. Mizelioen harizpiek sekulako indarra dute, lur zokorren artean barneratzen dira, zuhaitzen sustraiak estaltzen dituzte, eta arroka handien aurrerabide astiroa eta betierekoa geldiarazten dute. Mizelioa lizunaren antzekoa da: zuria, delikatua, hotza, lurpeko mihiztadura zilar-kolorekoa, hifa-mutur hezeak, munduaren zilbor-heste eranskorrak. Zelaietan zabaltzen da, gizakien bideen azpitik doa, haien etxeetako hormetan gora egiten du, eta, batzuetan, berezko potentziak eramanda, sumaezina den erasoa egiten die haien gorputzei… Mizelioa ez da ez landarea, ez animalia. Ez da gai eguzkiaren energiaz elikatzeko, haren izaerak ez baitu eguzkiarekin zerikusirik. Ez du erakartzen ez beroak, ez biziak, haren izaera ez baita ez beroa, ez biziduna. Mizelioa lurzoruan hiltzen den, usteltzen den eta sartzen den ororen likido-hondarrak xurgatuz bizi da. Mizelioa heriotzaren bizitza da, deskonposizioaren bizitza, hilda dagoen guztiaren bizitza… Mizelioak ez du seme-alabarik bereizten, eta ez ditu haiek zaintzen, guztiak energiaz hornitzen ditu hazteko, eta, potentziaz, esporak ereiteko. Batzuei usain gozoa ematen die, besteei kamuflatzeko trebetasuna, eta badira beste batzuk arnasarik gabe uzten zaituzten formak dituztenak.

Behinola izeneko lekua Olga Tokarczuk idazlearen eleberritik hartua da

–Animaliok mugitu egiten gara, erasotzeko edo ihes egiteko –esan zuen jarraian Runak–. Gure gorputza bezalako erakunde zentralizatu baten abantaila bakarra abiadura da. Landareak geldirik daude, eta ezin dute erasoetatik ihes egin. Horregatik antolatzen dira era modularrean; ez dute organo jakinik, ez dago tirokatu dezakezun zuhaitz-bihotzik. Adar bat hautsita ere, badago beste bat. Landare bati eraso egiten baldin badiote, bere hostoak tolestu ditzake. Batzuek, aurrea hartu, eta beren nektarra erabiltzen dute, gero babestera joango zaizkien inurriekin aliantzak egiteko, edota, adibidez, olibondoak argi oilarrei bizitokia oparitzen die, eta haiek oliba txarrez elikatzen dira eta zomorro izurriteak kontrolatzen laguntzen dute. Eta, hamaika horrelakoak pasatuta, erorita ere, gehienak birsortzen dira. Haziek urteak eman ditzakete lozorroan, eta sutan ere bizirik atera daitezke; badakite nola eutsi, nola egokitu, nola eraldatu. Izotzaldi gogor baten ondoren hiltzat jo zuten olibadi batean, zuhaitzik zaharrenei kimu berriak irten zitzaizkien. Enborra moztuta ere, berriro bizitza berria izango dute sustraietatik zuhaitzera. Mugimenduaren bidez, arazoetatik ihes egin ohi dugu animaliok; landareak, berriz, arazoak konpondu beharrean gelditzen dira, nondik nora ihes egin asmatu ezinik. Animaliak ginen, bai, baina landarez inguratuak. Izaki bizidunen artean, landareek planetaren ehuneko laurogeita hamazazpi baino gehiago betetzen dute. Animaliek ozta-ozta osatzen dute gainontzeko ehuneko hirua. Beraz, badugu haiengandik zer ikasi.

Izan ginen mundua Belén Gopeguiren kontakizunetik hartua da. Egileak Araban dagoen Moredako La Equidad olio errota fabulatzen du, ‘Zirriborroak eta gero’ ekimenaren baitan.

Haizeak jotzen zuen, eta mutxinaren eta ilunabarraren mila ñabardurak, marroiak eta gorrixkak eta berde argiak etengabe aldatzen ziren sahatsen hosto luzeetan. Trinkoak eta zimurtsuak, sustraiak goroldio berdez estalita zeuden erreken ertzean, zeinak emeki zihoazen haizea bezala, zurrunbilo txikiak eta ubare faltsuak traba zituztela, harriak eta sustraiak, adar-ertz esekiak eta hostailak etenda bere ibilian. Ez zegoen argigune bakar bat ere, argi-izpi bakar batek ere ez zuen basoartea urratzen. Hostoek eta adarrek, enborrek eta sustraiek —iluntasunak, konplexutasunak— betetzen zuten haizea, ura, eguzkiaren argia, izarren distira. Adarren azpian, enborren inguruan eta sustraien gainean, bidexkak irekitzen ziren, bat bera ere ez lerro zuzena, denak ere oztopo txikienaren aurrean ibilbidea aldatzen, nerbioak bezain bihurriak. Lurzorua ez zen lehorra eta trinkoa, hezea eta arola baizik, izaki bizidunen eta hostoen eta zuhaitzen heriotza geldoaren, luzakorraren arteko lankidetzaren emaitza; eta hilerri emankor hartan hogeita hamar metroko altuerako zuhaitzak hazten ziren, eta onddo xumeak, zentimetro bateko diametroko zirkuluetan ernetzen zirenak. Airean usaina nabari zen, arina, askotarikoa eta eztia. Ikuseremua ez zen inoiz zabalegia, inor adarren artean zelatari jartzen ez bazen behintzat, goran izarrak ikusteko. Ezer ez zen purua, lehorra, idorra, laua. Ez zen han Errebelazioa ezagutzen. Dena begiraldi bakar batean hartzea ezinezkoa zen: ziurtasun bakar bat ere ez. Mutxinaren eta ilunabarraren ñabardurak aldatzen zihoazen sahatsen adar esekietan, eta inork ere ez zukeen esan ahal izango hostoen kolorea hori-horria edo berde-gorrizta ote zenik, edo berdea.

Munduaren izena Basoa da Ursula K. LeGuin idazlearen elaberritik hartuta.